اگر اکوسیستم نیاید پشت اتحادیه، کاری از دستمان ساخته نیست!
گفت‌وگوی صریح و شفاف شنبه‌پرس با رضا الفت‌نسب، عضو هیات‌مدیره و سخنگوی اتحادیه کشوری کسب‌و‌کارهای مجازی
حتی پیام رئیسجمهور در جشنواره فیلم فجر درباره استارتآپها بود! نمیدانم خوب است یا نه. فقط میخواهم بگویم استارت‌آپ سیبزمینی و پیاز نیست و خواهشا استارتآپها را سیاسی نکنید. وقتی وزیر ارتباطات درباره آنها صحبت می‌کند طبیعی و لازم است، ولی وقتی شخصیتها و مقامات دیگر درباره آن صحبت میکنند، نگرانی از سیاسی‌شدن و لطمه‌خوردن به استارتآپها پیش میآید.
کسب‌و‌کارهای مجازی به واسطه نوبودن، نیازها و ملزومات نوینی احتیاج دارند که کسب‌و‌کارهای سنتی ایران سال‌هاست از آنها عبور کرده‌اند. یکی از مشکلات این کسبوکارها هم سیطره قوانین سنتی بازار بر آنهاست. اتحادیه کشوری کسب‌و‌کارهای مجازی به‌تازگی آغاز به کار کرده تا راه‌حل‌هایی برای هزار‌توی مشکلات استارتآپها پیدا کند. استارتاپ‌هایی که در مواجهه با قوانین دست‌وپاگیر کسب وکارهای سنتی از یک سو و تهدیدهایی که نوع نگاه به دنیای مجازی برای آنها به همراه دارد شاید بی‌دفاع‌ترین نوع کسب وکار در بازار ایران باشند. کسب‌وکارهایی که امیدوارند با شکل‌گیری اتحادیه و قوام یافتن یک نهاد صنفی بتوانند مطالبات خود را از رهگذر این نهاد پیگیری و به نتیجه برسانند. رضا جمیلی در گفت‌وگو با رضا الفت‌نسب، عضو هیات مدیره و سخنگوی اتحادیه کشوری کسب‌و‌کارهای مجازی، به مسائل و پرسشهایی درباره عملکرد اتحادیه و برنامههای آینده آن پرداخته و البته انتقادهایی که در اکوسیستم درباره چگونگی شکل‌گیری و عملکرد کوتاه‌مدت اتحادیه وجود دارد را با او مطرح کرده است؛ پاسخ‌های الفت‌نسب درخصوص این انتقادات و رویکرد کلی اتحادیه، نکات جالب‌توجهی دارد.
آقای الفت‌نسب، از زمان شکل‌گیری اتحادیه تاکنون که زمان زیادی هم نیست، مهمترین اقدام اتحادیه چه بوده است؟
بزرگترین وظیفه یک اتحادیه صدور مجوز است که ما هم این کار را آغاز کردیم و در این مدت 100 مجوز صادر شده است. به نظر من اعطای مجوز رسمی به کسب‌و‌کارهای اینترنتی کار بزرگی است. اتحادیه در همین مدت کمتر از 3 ماه، با اعطای مجوز به برخی شرکتهای حملونقل مسافر کمک کرده تا مشکل آنها با اداره اماکن که این شرکت‌ها را پلمب می‌کردند، حل شود. البته پلمبهای جدید هم در راه است!
این 100 شرکت چه شرایطی داشتند که توانستند عضو شوند؟
شرایط عضویت در این اتحادیه در مقایسه با اتحادیههای سنتی بسیار ساده‌تر است. شرکتهایی که نماد اعتماد الکترونیکی داشته باشند، میتوانند درخواست کنند. دو کار هم باید برای عضویت انجام دهند؛ تشکیل پرونده مالیاتی دهند و در کلاس احکام تجارت شرکت کنند.
شرط تشکیل پرونده مالیاتی شرط آسانی نیست، این شرط باعث نشده که تعدادی از استارتآپها پشت در اتحادیه بمانند؟
نه، ولی باعث شد که یک سری از استارتآپها اصلا نیایند! کوشیدیم این شرط را حذف کنیم ولی متاسفانه یک شرط قانونی است و برای گرفتن جواز کسب، تشکیل پرونده مالیاتی الزامی است.
شما آماری دارید از اینکه چه تعداد از شرکت‌ها درخواست مجوز دادند ولی شرایط آن را نداشتند؟
بسیاری از آنها وقتی متوجه شرایط می‌شوند، درخواست هم نمیدهند. بدون این شرط شاید تعداد اعضا حدود 50 تا 60 درصد بیشتر می‌شد. برای همین استارتآپهای زیادی برای مجوز اقدام نمیکنند و من به آنها حق میدهم. مالیات در این سالها نشان داده که با کسب‌و‌کارهای اینترنتی رابطه خوبی ندارد و من معتقدم دشمن اول ما مالیات است!
چند روز پیش به استارتآپها فراخوان دادید که بیایند و مشکلات مالیاتی‌شان را مطرح کنند تا به راهحل برسند. آیا با سازمان امور مالیاتی هم مذاکره و تفاهمی دارید یا میخواهید فقط در گام اول مشکلات را بیان کنید؟
چه زمانی که ما انجمن بودیم، چه حالا که اتحادیه هستیم، بارها از سازمان امور مالیاتی برای مسائل مالیاتی کسب‌و‌کارهای اینترنتی دعوت به گفت‌وگو و مذاکره کردیم، ولی متاسفانه آنها نیامدند. از طرفی دائما در رسانهها میگویند که درحال تنظیم آییننامه مالیاتی برای کسب‌و‌کارهای اینترنتی هستیم. ما اعتراض کردیم که چرا بدون حضور ما آییننامه مینویسید. بگذارید نماینده بخش خصوصی هم بیاید، ولی متاسفانه آنها اصلا حاضر نیستند با ما سر میز گفت‌وگو بنشینند. بنابراین ما از طریق معاونت علمی اقدام کردیم و توقع داریم آقای دکتر ستاری و ستاد فاوا پیگیر باشند. آنها هم قول دادند مشکلات احصا و جلسات برگزار شود. فعلا برنامه اصلی ما حل این موضوع است.
بیش از 190 نفر میتوانستند رای دهند و با اینکه اطلاعرسانی خوبی برای آن نشده بود، 91 نفر رای دادند. ما مقصر این تعداد نبودیم ولی حالا که آمدند رای دادند، به این رای احترام بگذاریم. دولت گفت با همین تعداد اتحادیه را تشکیل دهید و ما پذیرفتیم. ما وارد رقابت انتخابات شدیم تا تا مانع ورود بخش سنتی به اتحادیه کسب‌و‌کارهای مجازی شویم. نهادهای نظارتی مجوزهای اتحادیه را قبول دارند. چقدر این شرکت‌ها مجوزهای گوناگون سازمان نظام صنفی و نهادهای دیگر را داشتند ولی آنها را پلمپ می‌کردند!
از همان آغاز شکل‌گیری اتحادیه و برگزاری انتخابات، یکی از کارکردهای اتحادیه را تسهیل تعامل با نهادهایی میدانستید که تصمیمات آنها بر کل اکوسیستم تاثیر میگذارد. اکنون شما هم اذعان میکنید که نهادی مانند سازمان امور مالیاتی کشور که برای اکوسیستم بسیار مهم است، برای خود آییننامهای تصویب می‌کند و هیچ نمایندهای از سمت استارتآپها در این ماجرا نیست. از طرفی میبینیم که وزیر کشور یا وزیر ارتباطات با مدیران فضای مجازی همایش برگزار می‌کند و نمایندهای از اتحادیه در آن نیست. در صورتی که اتحادیه قرار است عصارهای از اکوسیستم باشد. هرچند که هنوز زود است که وارد این نقدها شویم و باید فرصت دهیم اما زمان برای اکوسیستم استارتآپی مهم است. شاید همانگونه که ماهیت این کسبوکارها رشد سریع است، از نهادهای صنفی خود هم انتظار دارند که زود جا بیفتند و اعمال نفوذ کنند. شما این نقد را وارد میدانید که اتحادیه هنوز به چیزی که پیشبینی می‌شد نرسیده یا باید به آن فرصت داد؟
من نقد را به سمت اتحادیه نمیبینم. اتحادیه در بخشهای مختلف نامهنگاریها را آغاز کرده و تمام تلاش خود را می‌کند، در رسانهها حضور دارد و پیگیر مطالبات است. نقد به هیات دولت وارد است که هریک از وزرا یا مدیران سازمانها، درباره کسب‌و‌کارهای اینترنتی نسخه میپیچند. آقای وزیر کشور با اشخاصی مانند بهنوش بختیاری که مثلا در فضای مجازی فعالند، جلسه میگذارد. ایشان انسان شریفی است ولی چه ربطی به فضای مجازی دارد؟ اینکه فردی چند میلیون فالوئر داشته باشد، مدیر فضای مجازی محسوب می‌شود؟ این کار دردی از ما دوا نمیکند چون بسیاری از اعضای کسب‌و‌کارهای اینترنتی آنجا نبودند. آقای وزیر کشور در این نشست میگوید اگر میخواهید کارتان بهتر و سریعتر انجام شود، یک تشکل راه بیندازید. شما چرا به‌روز نیستید آقای وزیر کشور؟ این همه تشکل هست! چندین بار به آقای آذری جهرمی پیغام دادیم که شما در دولت کاری کنید که آنها به‌روز شوند. تا ما هم تنها از یک ناحیه و حرف واحدی را بشنویم. در موضوع تاکسیهای آنلاین ما حدودا 40 مجوز دادیم، اماکن هم با ما همراه شد و این تاکسیها در شهرهای مختلف شعب خود را راه‌اندازی میکنند، ولی باز هم میبینیم که شهرداریها نزد دادستان می‌روند و با یک شکایت بی‌سروته باعث می‌شوند که دادستان دوباره این شرکت‌ها را پلمپ کند. شهرداری زیر نظر وزارت کشور است و بعد وزیر کشور میگوید که ما به‌زودی آییننامه تاکسیهای اینترنتی را تدوین میکنیم. آقای وزیر! مگر شما خبر ندارید؟ مگر شما در هیات دولت نیستید؟ از مصوبات دولت خبر ندارید؟ شما تصویب کردید که آنها از اتحادیه مجوز بگیرند. مگر ما بیکاریم که هر روز یک مدیر دولتی حرفی بزند یا تصمیمی بگیرد؟ این نقد به دولت جدی است و وجهه دولت خراب را خراب می‌کند.
پس شما این نقد را به اتحادیه وارد نمیدانید. شما میگویید از دولت صداهای مختلفی به گوش می‌رسد اما آیا خود اکوسیستم دارای صدای واحدی است؟
این نقد به اکوسیستم هم وارد است. اکوسیستم شاید برای اینکه بسیار جوان است، هنوز نتوانسته به اتحاد برسد. اگر کسی در اکوسیستم با دیگری مشکل داشته باشد، منافع مشترک هم با او دارد و باید روی این منافع با هم متحد شوند. سیستمهایی که مخالف کسب‌و‌کارهای اینترنتی هستند، از فضای موجود کاملا بهره میبرند. وقتی میبینند مثلا دو شرکت حملونقل با هم درگیر می‌شوند و به شورای رقابت می‌روند و دعوا را به جاهایی میکشند که بخش سنتی هم تاکنون چنین دعوایی نکرده است. کاری میکنند که آنها همیشه اختلاف داشته باشند. این باعث می‌شود صدای واحد بلند نشود. ما اگر بدانیم که کل اعضای صنف پشت اتحادیه هستند، خیلی قدرتمندتر میتوانیم مذاکره یا مبارزه کنیم. ما اتحادیه صنفی هستیم و قرار نیست تعریف و تمجید دولت را بکنیم. اتحادیه شخصی نیست. ما با انتخابات آمدیم، 4سال دیگر با انتخابات بعدی ترکیب اتحادیه عوض می‌شود.
اتفاقا یکی از موضوعاتی که هنوز درباره آن صحبت است، انتخابات اتحادیه است. شاید بخشی از این ذهنیت و حمایت ضعیف درون‌صنفی به دلیل همان انتخابات است. نقدهای جدی به ترکیب این دوستانی که انتخاب شدند، وجود داشت. همچنین درباره تعداد رأیهای داده شده نقد وجود دارد که البته شاید به اتحادیه وارد نباشد. زیرا اتحادیه مسئول برگزاری یک انتخابات است و مشارکت دست اکوسیستم است. اما این نقد به ترکیب اتحادیه وجود دارد و هنوز پاسخ نگرفته است. شاید انتظار میرفت یکی از کارهای اتحادیه پس از تشکیل، برطرف‌کردن این ذهنیت و ایجاد همدلی باشد. آیا شما در اتحادیه استراتژی دارید که رویکرد اکوسیستم به اتحادیه مثبت شود تا شما بتوانید با قدرت جلو بروید؟
کمتر از 3 ماه است که اتحادیه کار خود را آغاز کرده و حتما در همین اوایل کار این برنامه را داریم که همدلی ایجاد کنیم و اگر نقدی در این زمینه هست، نقد را میپذیریم. شاید در این دو ماه باید کارهای بهتری میکردیم. ولی الان ما به اندازهای درگیر مسائل صنفی هستیم که همه باید یاری کنند و چشمشان به هیات مدیره نباشد. از ما خواستند تاکسیهای آنلاین را ضابطهمند کنیم، با وجود اینکه یکی از اعضای هیات مدیره شرکت تاکسی آنلاین دارد ولی این دلیل نمیشد که ما ضوابط بنویسیم. همه شرکتهای تاکسی آنلاین را برای کارگروه مشورتی دعوت کردیم تا آنها پیشنهاد دهند و ما مصوب کنیم. ما در این قالبها آماده همکاری هستیم و میخواهیم میزان مشارکت را بالا ببریم. درباره انتخابات هم این را بگویم که بیش از 190 نفر میتوانستند رای دهند و با اینکه اطلاعرسانی خوبی برای آن نشده بود، 91 نفر رای دادند. ما مقصر این تعداد نبودیم ولی حالا که آمدند رای دادند، به این رای احترام بگذاریم. دولت گفت با همین تعداد اتحادیه را تشکیل دهید و ما پذیرفتیم. ما وارد رقابت انتخابات شدیم تا تا مانع ورود بخش سنتی به اتحادیه کسب‌و‌کارهای مجازی شویم. نهادهای نظارتی مجوزهای اتحادیه را قبول دارند. چقدر این شرکت‌ها مجوزهای گوناگون سازمان نظام صنفی و نهادهای دیگر را داشتند ولی آنها را پلمپ می‌کردند! در نظام صنفی میگفتند که باید از اتحادیه مربوطه مجوز بگیرید. اتحادیه مربوطه یعنی کسی که از 20طبقه کالایی محصول دارد، باید از 20 اتحادیه مجوز بگیرد و در هر شهری بخواهد شعبه بزند، باید از همه این اتحادیهها در همان شهر هم مجوز بگیرد. همه این مجوزها تبدیل به یک مجوز شد. حاصل اکوسیستم یک اتحادیه شده تا جلوی این وضعیت را بگیرد.
ما اگر بدانیم که کل اعضای صنف پشت اتحادیه هستند، خیلی قدرتمندتر میتوانیم مذاکره یا مبارزه کنیم. ما اتحادیه صنفی هستیم و قرار نیست تعریف و تمجید دولت را بکنیم. اتحادیه شخصی نیست. ما با انتخابات آمدیم، 4سال دیگر با انتخابات بعدی ترکیب اتحادیه عوض می‌شود.
تجمیع مجوزها واقعا در مجوز اتحادیه اتفاق افتاده است؟
در بخش سنتی بله اتفاق افتاده است.
در بخش خودتان و مجوزهای نظام صنفی رایانهای چه؟ صحبت از این بود که اتحادیه مجوزها را یک‌کاسه کند و اعطای نماد الکترونیکی هم از طریق اتحادیه انجام شود. ولی الان در اتاق اصناف هم صحبت از راه‌اندازی بخش کسب‌و‌کارهای اینترنتی است. به نظر می‌رسد هنوز با نظام صنفی و اتاق اصناف مشکل و موازیکاری دارید. هنوز وزیر صنعت به دادستان نامه مینویسد که صاحبان این کسبوکارها به اتحادیههای مربوطه مراجعه کنند و صحبتی از شما نمیکند.
در آییننامه ماده 87 منظور از اتحادیه مربوطه مشخص است و آن اتحادیه کشوری است و همه آییننامهها به نامه وزیر پیوست است. ما با سازمان نظام صنفی مشکلی نداریم. این سازمان در چارچوب خود و اتحادیه هم در چارچوب خود باید عمل کند. سازمان نظام صنفی قانونی برای ورود کردن به مسائل صنفی ندارد. حتی در قانون خود سازمان که تنها یک قانون حمایت از نرمافزار است، میگوید اگر زیرمجموعهها تخلفی انجام دادند، برابر قانون نظام صنفی که در اتحادیهها جاری است، برخورد شود. نکته این است که هرکس باید در راستای وظایف خود کار کند. برای کسب‌و‌کارهای اینترنتی، دریافت مجوز سازمان نظام صنفی یارانهای هیچ الزامی ندارد. برای حمایت میتوانند بگیرند ولی متاسفانه یا خوشبختانه آییننامه ماده 87 هست که میگوید اگر میخواهید در فضای سایبری کار اقتصادی کنید، باید از این اتحادیه مجوز بگیرید. حالا سازمان نظام صنفی میگوید که هر کار اقتصادی که به اینترنت ربط داشته باشد، به ما ربط دارد. پس اداره برق هم میتواند بگوید که اگر برق نباشد همان اینترنت هم نیست پس همه به من ربط دارید! در اتاق اصناف هم دفتر کسب‌و‌کارهای نوین راه افتاده که نقدی به شکل‌گیری این دفتر نیست، ما استقبال میکنیم از اینکه این دفتر بخش سنتی را با اتحادیه کسب‌و‌کارهای مجازی آشنا کند تا فضای تعاملی شکل بگیرد. مثلا من اگر الان بخواهم با اتحادیه پوشاک ارتباط بگیرم، جلوی من موضع دارند. اما آن دفتر که آقای طاهر فاضلی مسئول آن است و کارش اعطای مجوز نیست، اعلام کرد که قرار است محلل مشکلات ما و اتحادیههای سنتی شود. در سمت سنتیها همه پای کار هستند و کسی اذیت نمیکند. نگرانی من از سمت خودمان و از سوی دولت است.
ما با سازمان نظام صنفی مشکلی نداریم. این سازمان در چارچوب خود و اتحادیه هم در چارچوب خود باید عمل کند. سازمان نظام صنفی قانونی برای ورود کردن به مسائل صنفی ندارد. حتی در قانون خود سازمان که تنها یک قانون حمایت از نرمافزار است، میگوید اگر زیرمجموعهها تخلفی انجام دادند، برابر قانون نظام صنفی که در اتحادیهها جاری است، برخورد شود. نکته این است که هرکس باید در راستای وظایف خود کار کند. برای کسب‌و‌کارهای اینترنتی، دریافت مجوز سازمان نظام صنفی یارانهای هیچ الزامی ندارد.
صحبت شد که در دولت و اکوسیستم چندصدایی داریم. درون خود اتحادیه انسجام کافی وجود دارد؟ مثلا یک عضو اتحادیه با تصمیم خود و برای انتقاد از ویسیها به وزیر نامه میفرستد. انتظار میرود با جمع‌شدن عقلا در اتحادیه دیگر از این دست چندصدایی‌ها نداشته باشیم.
اینکه درون اتحادیه هم چندصدایی باشد، لزوما بد نیست ولی اینکه چه تصویری به بیرون میدهد، اهمیت دارد. ما نمیتوانیم جلوی زبان افراد را بگیریم، ولی به ایشان پیشنهاد کردیم و او هم پذیرفت که بهتر است اتحادیه یک صدای واحد داشته باشد، حرفها پخته شده باشد و نامه را رئیس اتحادیه بزند.
چقدر باید به اتحادیه فرصت داد تا از نوپا‌بودن عبور کند و پخته شود؟
اگر همه صنف‌ها و اکوسیستم با اتحادیه همبسته شوند، به نظر من تا پایان این دوره از هیات مدیره اتفاقات خوبی میافتد. اما اگر نهادهای مختلف شکل بگیرند و آدمهای مختلف همچنان موضع‌گیری کنند، کار سخت می‌شود.
خب چگونه بیایند؟ شما سازوکاری مانند نشستهای هماندیشی دارید؟ ماهیت کار استارتآپها جلسات حضوری نیست ولی بسترهایی در استارتآپهای مختلف به شکل آنلاین و وبینار داریم، ولی حرفها بیشتر در تلگرام بیان شده و مستند هم نمیشود. بعد شما یا دیگر دوستان به صورت شخصی به بحثها ورود میکنید که معلوم نیست این موضع اتحادیه است، یا موضع شخص شما. به استارتآپها میگویید بیایند، ولی کجا باید بیایند؟
اتحادیه فضای فیزیکی، وب‌سایت و ایمیل دارد. ما در ساختار اتحادیه کار جدیدی کردیم و کارگروههای مشورتی تشکیل دادیم که ساختار قانونی هم دچار مشکل نشود و قرار است در همه استانها تشکیل شوند. در این کارگروهها، مشکلات کسب‌و‌کارهای اینترنتی استان که شاید خاص همان استان باشد، مطرح شده، به هیات مدیره انتقال می‌یابد و هیات مدیره درباره آن تصمیم میگیرد. بخش دیگر کار، ارتباط هیات مدیره با استارتآپها و اکوسیستم است. درحال آمادهسازی زیرساختها هستیم و شک نکنید که به‌زودی و به عنوان اولین اتحادیه، جلسات هیات مدیره را به صورت زنده برگزار میکنیم و همه میتوانند آن را ببینند و حتی سوال کنند. اعضای هیات مدیره هم زمانهای مشخصی به صورت آنلاین با اعضا صحبت میکنند، ولی نیاز به فرصت داریم. قطعا یک سال دیگر در همین ماه، کارهایی انجام داده‌ایم و بی‌شک نخستین اتحادیه هستیم که مستقیم با اعضا تعامل خواهیم کرد.
آقای وزیر کشور با اشخاصی مانند بهنوش بختیاری که مثلا در فضای مجازی فعالند، جلسه میگذارد. ایشان انسان شریفی است ولی چه ربطی به فضای مجازی دارد؟ اینکه فردی چند میلیون فالوئر داشته باشد، مدیر فضای مجازی محسوب می‌شود؟ این کار دردی از ما دوا نمیکند چون بسیاری از اعضای کسب‌و‌کارهای اینترنتی آنجا نبودند. آقای وزیر کشور در این نشست میگوید اگر میخواهید کارتان بهتر و سریعتر انجام شود، یک تشکل راه بیندازید. شما چرا به‌روز نیستید آقای وزیر کشور؟ این همه تشکل هست! چندین بار به آقای آذری جهرمی پیغام دادیم که شما در دولت کاری کنید که آنها به‌روز شوند.
شما یکی دو بحث خیلی جذاب در مورد ارتباط با قوه قضاییه داشتید و گفتید که از این پس شکایات به صورت مستقیم به قوه قضائیه نخواهد رفت. این موضوع عملیاتی شده یا هنوز در حد ایده است؟
قوه قضاییه و اتاق اصناف تفاهمنامهای را امضا کرده‌اند و قرار است پلتفرمی راه‌اندازی شود و افراد از طریق آن شکایت خود را مطرح کنند و روی آن پلتفرم داور را انتخاب میکنند. مثلا من از یک سایت اینترنتی شکایت و بعد داور انتخاب میکنم. داوران از اعضای صنف هستند. ما اواخر این هفته فراخوان می‌دهیم تا کسانی که میخواهند در دعوای کسب‌و‌کارهای اینترنتی داور باشند، خود را معرفی و سپس در کلاس قوه قضاییه شرکت کنند. بعد مدرک دوره آموزشی را میگیرند و داور می‌شوند. فرد شاکی داور خود را انتخاب می‌کند و آن طرف هم داور خود را انتخاب می‌کند و روی پلتفرم از طریق آیپیتیوی که یک اتفاق بزرگ در سیستم قضایی کشور است، بحث با یک نفر از کانون وکلا مطرح و حل می‌شود. همه این اتفاقات در فضای مجازی رخ میدهد. نخستین اتحادیه پایلوت، اتحادیه کسب‌و‌کارهای مجازی است. فکر میکنم تا اوایل اردیبهشت این اتفاق رسما کلید می‌خورد.
یعنی از خرداد کسی نمیتواند از یک استارت‌آپ، مستقیما شکایتی به قوه قضاییه ببرد؟
در پروندههای مالی از کسبوکار اینترنتی دارای مجوز نمیتواند مستقیم شکایت کند و روال آنگونه است که گفتم. قوه قضاییه هم نتیجه این داوری را میپذیرد. یکی دیگر از کارهای اتحادیه این است که یک بسته حقوقی رایگان برای اعضا فراهم کرده‌ایم که شامل مشاوره، کلاس آموزشی، نحوه عقد قرارداد و خدمات حقوقی است. این یک گام بزرگ است. قیمت این پکیج حداقل 2 میلیون تومان است ولی ما رایگان به اعضا می‌دهیم. اتفاقا آقای آذری جهرمی هم تاکید دارند که استارتآپها مشاور حقوقی کنار خود داشته باشند و روی مسائل حقوقی خود کار کنند.
این روزها همه درباره استارتآپها صحبت میکنند. آیا این خوب است؟
بله همه؛ حتی پیام رئیسجمهور در جشنواره فیلم فجر درباره استارتآپها بود! نمیدانم خوب است یا نه. فقط میخواهم بگویم استارت‌آپ سیبزمینی و پیاز نیست و خواهشا استارتآپها را سیاسی نکنید. وقتی وزیر ارتباطات درباره آنها صحبت می‌کند طبیعی و لازم است، ولی وقتی شخصیتها و مقامات دیگر درباره آن صحبت میکنند، نگرانی از سیاسی‌شدن و لطمه‌خوردن به استارتآپها پیش میآید. در سالهای گذشته هم لطمه خوردیم و اعضا به زحمت فضا را آرام کردند. حالا هم افراد سیاسی درباره آن صحبت میکنند. مخالفان کسب‌و‌کارهای مجازی وقتی حمایت سیاسیون را ببینند، اراده‌شان برای زمین‌زدن استارتآپها قویتر می‌شود.