سبقت چین از آمریکا در نبرد تراشه ای
مجلس سنا و مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا پس از بحثی 13 ماهه، یک مصوبه 280میلیارد دلاری در مورد علوم و تراشه‌سازی (CHIPS and Science Act) صادر کردند. چند هفته پیش از آن، مهم‌ترین شرکت تراشه‌سازی چین موفق شد با از میان بردن یکی از مهم‌ترین موانع تکنولوژیک در این صنعت، دنیا را غافل‌گیر کند.
متخصصان هنوز در حال بررسی چگونگی پیشی گرفتن چین در ساخت تراشه‌های نیمه‌رسانا هستند؛ تراشه‌هایی که مدارهای الکترونیکی آن‌ها حدود 10,000 بار نازک‌تر از یک موی انسان است و با رقبای تایوانی خود که تأمین‌کننده تراشه‌های چین و غرب هستند، رقابت می‌کند. دولت بایدن تلاش‌های بسیاری انجام داده تا تجهیزات تخصصی مورد نیاز برای تراشه‌سازی از چین دور بماند. زیرا در دنیای امروز پیشرفت در صنعت تراشه‌سازی می‌تواند نشان‌دهنده قدرت ملی یک کشور باشد؛ همان طور که کشورها در طول جنگ سرد با آزمایش‌های هسته‌ای و موشک‌های نقطه‌زن سعی در اثبات قدرت خود داشتند.
هنوز نمی‌توان با اطمینان گفت که آیا چین می‌تواند از دستاورد تازه خود در مقیاس بزرگ‌تر استفاده کند یا خیر. احتمالاً این کار سال‌ها زمان خواهد برد. اما یک چیز واضح است: هنگامی که کنگره آمریکا در حال بحث و جدل درباره لزوم یا چگونگی حمایت از شرکت‌های تراشه‌ساز و مجموعه‌ای وسیع از تحقیقات علمی در سایر فناوری‌ها (از باتری‌های پیشرفته گرفته تا رباتیک و رایانش کوانتومی) بود، چین از تعلل واشنگتن استفاده کرد و توانست از آمریکا پیشی بگیرد.
اریک اشمیت (Eric Schmidt) مدیرعامل سابق گوگل در این باره گفت: «مجلس ما با سرعت سیاسی عمل می‌کند اما دولت چین با سرعت تجاری.» او سرپرست کمیسیون هوش مصنوعی امنیت ملی آمریکا است و در سال گذشته درباره پیامدهای عقب ماندن از یک فناوری بنیادین مانند تولید نیمه‌رساناهای پیشرفته در زنجیره آسیب‌پذیر تأمین‌کنندگان در جهان هشدار داده بود.
حمایت از تولید تراشه‌های پیشرفته بخشی از برنامه «ساخت چین 2025» است که از سال 2015 آغاز شده است. اگر رئیس جمهور بایدن پنج‌شنبه لایحه فوق را امضا کند، ایالات متحده از فناوری‌هایی حمایت مالی خواهد کرد که عموماً تکرار فعالیت‌های چین هستند؛ در حالی که کمتر نماینده‌ای در کنگره آمریکا حاضر است این واقعیت را بپذیرد.
این یک نمونه کلاسیک سیاست صنعتی است، هرچند رهبران دو حزب از به کار بردن این عبارت طفره می‌روند. این عمل به معنای یک برنامه‌ریزی کنترل‌شده توسط دولت است که در نظر اغلب جمهوری‌خواهان متناقض می‌نماید. همچنین مستقیماً از طریق اعتبار مالیات‌ها از بزرگ‌ترین شرکت‌های آمریکا حمایت می‌کند که موجب نارضایتی دموکرات‌ها خواهد شد.
اما 2025 آن چنان دور نیست. یعنی تا منابع مالی ذکر شده به جریان بیافتند شرکت‌های چینی و سایر رقبا به اهداف جدیدتری خواهند پرداخت. در همین حال، صنعت نیمه‌رساناها در آمریکا با رکود مواجه است تا جایی که هیچ‌کدام از تراشه‌های فوق پیشرفته در داخل ایالات متحده تولید نمی‌شوند؛ در حالی که پایه‌های این فناوری در آمریکا شکل گرفت و نام «سیلیکون ولی» را به آن منطقه داد.
این موارد به این معنی نیستند که آمریکا دیگر توان رقابت ندارد. همانطور که ژاپن در اواخر دهه 80 میلادی به یک غول فناوری تبدیل شد اما از دستاوردهای حوزه پردازش موبایلی، سیستم‌های عامل ویندوز و حتی تراشه سازی عقب افتاد، چین به خوبی می‌داند اگرچه پول به‌تنهایی ضامن سلطه فناوری نیست، اما به آن کمک می‌کند.
برای کنگره آمریکا زمان بیشتری طول کشید تا به این نتیجه برسد. با این حال، مسئله چین یکی از معدود مسائلی است که جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها می‌توانند در مورد آن با یکدیگر همکاری کنند. این لایحه در روز پنج‌شنبه با 243 رأی در مقابل 187 رأی و یک رأی ممتنع به تصویب رسید. بیست‌وچهار نفر از نمایندگان جمهوری‌خواه به آن رأی مثبت دادند. این موضوع از آن‌جایی حائز اهمیت است که رهبران حزب جمهوری‌خواه پیش‌تر درمورد مخالفت با آن بحث می‌کردند.
چین سریعا این لایحه را محکوم کرد چرا که آن را یک حرکت انزواطلبانه در راستای استقلال از فناوری کشورهای خارجی می‌داند؛ یک استراتژی تفکیکی که خود چین هم در تلاش است آن را در پیش بگیرد.
سخن‌گوی وزارت خارجه چین، ژائو لیجیان (Zhao Lijian) در پکن به خبرنگاران گفت که هیچ محدودیت یا سرکوبی پیشرفت چین را متوقف نخواهد کرد. این حرف او مستقیماً به تلاش‌های آمریکا و اروپا برای تحریم فناورانه چین در راستای جلوگیری از استقلال فناوری این کشور اشاره دارد.
اما سوال اصلی این است که آیا با این کندی و تعلل کنگره آمریکا، تلاش برای جبران قدرت رقابتی این کشور فایده‌ای دارد یا خیر. آقای بایدن و قانون‌گذاران تلاش کردند با تشبیه تراشه‌های موجود در تمام وسایل (از یخچال و ترموستات تا خودروها) به «نفت قرن 21» برای این لایحه حمایت جذب کنند، در حالی که سی سال از به کار رفتن این عبارت می‌گذرد.
در اواخر دهه 80میلادی اندرو اس. گروو (Andrew S. Grove) یکی از پیشگامان سیلیکون ولی و از اولین مدیران شرکت اینتل درباره خطر تبدیل آمریکا به «مستعمره فناورانه» ژاپن هشدار داده بود.
«شرکت تولید تراشه تایوان» (یا به اختصار TSMC) چیزی در حدود 90درصد پیشرفته‌ترین نیمه‌رساناها را تولید می‌کند و آن‌ها را به هر دو کشور چین و آمریکا می‌فروشد. تی‌اس‌ام‌سی و سامسونگ در پاسخ به فشارهای سیاسی آمریکایی‌ها و نگرانی‌های آنان درمورد زنجیره تأمین‌کنندگان، در حال راه‌اندازی کارخانه‌های تولیدی در آمریکا هستند. نتیجه نهایی این خواهد بود که تنها درصدی تک‌رقمی از محصولات آن در خاک آمریکا تولید می‌شود.
هفته گذشته جینا ریماندو (Gina Raimondo) وزیر تجارت آمریکا در کنفرانس انجمن Aspen Security گفت: «وابستگی ما به تراشه‌های پیشرفته تایوانی توجیه ناپذیر و خطرناک است.» او همچنین اشاره کرد نسل‌های جدید خودروها بیش از پیش به نیمه‌رساناها نیاز خواهند داشت و تولید داخلی آمریکا برای آن کافی نیست. وی افزود یارانه فدرالی 52میلیارد دلاری این لایحه توسط بخش خصوصی پشتیبانی و به صدها میلیارد دلار سرمایه تبدیل خواهد شد. در واقع او سعی داشت از این نکته استفاده کند که دولت فدرال مدت‌ها است که به توجیه استفاده از مشوق‌ها برای پیمانکاران دفاعی عادت کرده است. سیاست‌مداران می‌دانستند که اخذ تعهد خرید برای فناوری ماهواره‌های جاسوسی یا پهپادهای نظامی در صورتی که به عنوان یک مسئله دفاعی مطرح شود ساده‌تر خواهد بود تا سیاست صنعتی.
اما وضعیت کنونی برای این منطق تغییر کرده است. پیمانکاران وزارت دفاع به پیشرفته‌ترین تراشه‌های تجاری احتیاج دارند؛ نه تنها برای هواپیمای اف-35 بلکه برای توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی که ممکن است آینده زمین جنگ را متحول کنند. امروزه مرز میان فناوری‌های نظامی و تجاری بسیار کم‌رنگ شده است. به همین دلیل دولت برای پیش‌برد این لایحه پای وزارت دفاع را نیز به میان کشید و این دلیل را مطرح کرد که دولت نمی‌تواند برای تأمین سلاح به تأمین‌کنندگان خارجی تکیه کند. طرفداران این لایحه معتقدند اگرچه ممکن است برای بازسازی این صنعت دیر شده باشد اما اگر امروز شروع به کار کنند بهتر است تا دست روی دست بگذارند و عقب افتادن آمریکا را تماشا کنند.
سناتور جمهوری‌خواه تاد یانگ (Todd Young) گفت: «دستاورد جدید چین “بیدار کننده” بود و اگر آمریکا نتواند از منابع بسیاری که در اختیار دارد استفاده کند، هر کسی ممکن است از آن سبقت بگیرد.» وی افزود یکی دیگر از مزیت‌های رقابتی آمریکا «ارتباطات، اقتصاد و جغرافیای سیاسی ما با سایر کشورها است. چین هیچ دوستی ندارد و فقط دولت دست‌نشانده دارد.»
نوآوری همواره از نقات قوت آمریکا بوده است. ریزپردازنده‌ها در آمریکا اختراع شدند. اما همچنان نقطه ضعف آمریکا تولید است. چین تنها رقیب آمریکا نیست. اینتل و سایرین برای ترغیب کنگره به افزایش بودجه اشاره کردند که آلمان و سایر متحدان در تلاش‌اند تا کارخانه‌های پیشرفته تراشه سازی را در قلمرو خود بسازند. اما در نهایت مطرح شدن چین بود که آرا را به نفع این لایحه سوق داد.
یکی از اولین ارزیابی‌های تراشه‌های جدید چینی تولید شده توسط شرکت بین‌المللی تولید نیمه‌رساناها (به اختصار SMIC) توسط محققان شرکت تک اینسایتس (TechInsights) انجام شده است. آن‌ها پس از مهندسی معکوس تراشه چینی به این نتیجه رسیدند که مدار بندی آن تنها به عرض هفت نانومتر است. در صورتی که تولیدکنندگان چینی در سال 2020 در تولید مدارهای زیر 40 نانومتر مشکل داشتند.
متخصصان معتقدند ممکن است این تراشه که برای استخراج رمزارزها طراحی شده به تقلید از شرکت تایوانی ساخته شده باشد. در حال حاضر تایوان مهم‌ترین تولیدکننده نیمه‌رساناها در جهان است. کارخانه‌های آن که تا تایپه گسترش یافته‌اند ممکن است مهم‌ترین محافظ این جزیره دربرابر تهاجم خارجی باشند. تخریب آن به ضرر هر دو کشور چین و آمریکا خواهد بود.
اما عمر این توازن ظریف بی‌پایان نخواهد بود. یعنی چین برای تولید سریع‌ترین تراشه‌های جهان انگیزه تجاری و ژئوپلتیک دارد و آمریکا نیز برای رقابت فناورانه با پکن از تمام توان خود بهره خواهد برد. این مهم‌ترین مسابقه تسلیحاتی قرن 21 است. چاک شومر (Chuck Schumer) رهبر حزب دموکرات ایالت نیویورک معتقد است در طول جنگ سرد، کشوری رقیب اتحاد جماهیر شوروی بود که این گونه توصیف می‌شد: «دولتی که وسع کنار نشستن را داشت» و می‌توانست منتظر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی باشد. «اما دیگر توانایی مالی کنار نشستن را نداریم.»